مسجد امام‌حسن مجتبی (ع)؛ اتاقکی که پایگاه انقلاب شد

در انتهای بازار سرشور مشهد، مسجدی قرار دارد که در ابتدای قرن چهاردهم اتاقکی ساده با نهایت سه صف نمازگزار بوده و در انتهای قرن نیز بیشتر به یک نمازخانه ساده می‌ماند، اما در نیمه قرن و کشاکش انقلاب اسلامی، یکی از پایگاه‌های اصلی هدایت و رهبری افکار عمومی بوده است.

مسجد امام حسن مجتبی (ع) به دلیل نزدیکی به محل سکونت رهبر معظم انقلاب اسلامی در مشهد، اولین منبر ایشان بوده است. شاید بهترین معرفی برای این مسجد همانی باشد که آیت‌الله خامنه‌ای در خاطراتشان می‌گویند: «اولین بار امام جماعت مسجدی بودم به نام امام حسن مجتبی (ع). نزدیک منزلمان بود و در خیابان نسبتا خلوت و تا حدودی هم دور افتاده واقع شده بود... مسجد یک اتاقک کوچک بود و مستمعینش هم دو سه صف ۵، ۶ نفره بودند از پیرمرد‌ها و آدم‌های متوسط حول و حوش مسجد.

دوسه شب بعد اینکه رفتم آنجا، پا شدم و رو کردم به مردم. گفتم با این چند شبی که ما دور هم جمع شده‌ایم، یک حقی شما بر گردن من پیدا کرده‌اید، یک حقی هم من بر گردن شما پیدا کرده‌ام. حق شما بر گردن من این است که من قدری برایتان حرف بزنم و حدیث یا مطلبی برایتان بخوانم که شما گوش کنید.

حق من هم بر گردن شما این است که شما حرف‌ها را گوش کنید و یاد بگیرید. من به حق و وظیفه خودم عمل می‌کنم شما‌ها هم حاضرید حق خودتان را ادا کنید؟ خیلی خوششان آمد و گفتند بله. این‌طور شد که در مدت خیلی کمی، این مسجد کوچک پر شد از نمازگزار و مستمع، به طوری که جا کم می‌آمد. چندی بعد برای جبران کمبود مکان، حاجی خیری که همسایه‌و بانی مسجد بود، همت کرد و به پشت مسجد یک مقدار زمین و فضا اضافه کرد و مسجد بزرگ‌تر شد.»

جلسات تفسیر این مسجد چنان اثرگذار بود که باعث شد مسجد بزرگتر شود، مردم به حضور در خانه خدا علاقه‌مندتر شوند و هم اینکه زمینه بیان مباحث «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» را فراهم آورد که بعد‌ها در قالب کتابی نیز منتشر شد.
پیچیدن آوازه منبر‌های آیت‌الله خامنه‌ای در شهر موجب شد مسجد کرامت نیز بلافاصله بعد از افتتاح از رهبر معظم انقلاب دعوت کند امام جماعت این مسجد شود.

آیت‌الله خامنه‌ای به این دعوت لبیک می‌گوید، اما بعد از اینکه ساواک اعلام می‌کند رهبری دیگر حق رفتن به مسجد کرامت را ندارند، ایشان دوباره به پایگاه ابتدایی خود یعنی مسجد امام حسن مجتبی (ع) برمی‌گردند. اما این مسجد کوچک دیگر گنجایش این حجم عظیم نمازگزار را ندارد. همان حاجی سابق‌الذکر دوباره همت می‌کند مسجدی بزرگتر از مسجد کرامت در همان محل مسجد امام حسن مجتبی (ع) می‌سازد که هنوز هم پابرجاست.

در میان مردم مشهد، ۲ گروه تلقی چندان مثبتی از برنامه‌های مسجد امام حسن مجتبی (ع) نداشتند. گروه نخست، بخشی از بدنه مذهبی آن روز‌های شهر که با دیده تردید به نوآوری‌های مباحث آیت‌الله خامنه‌ای می‌نگریست و در گوشه و کنار انتقاد‌های بعضا تند و گزنده‌ای به این مباحث داشت.

گروه دوم که به‌شدت برنامه مسجد امام حسن مجتبی (ع) را زیر نظر داشت، نهاد‌های امنیتی رژیم پهلوی و به‌ویژه سازمان اطلاعات و امنیت (ساواک) بود. محتوای سیاسی‌ای که از برخی سخنان آیت‌الله خامنه‌ای برداشت می‌شد و پیش‌تر هم در گفتار‌های شرح ایشان از نهج‌البلاغه تجربه شده بود، حساسیت ساواک را به‌شدت برمی‌انگیخت. برای همین هم روحانی جوان مسجد را ممنوع‌المنبر و سپس تبعید و زندانی کردند.